Maria Przybyłko - Potocka

data urodzenia: 23.03.1873 Warszawa

data śmierci: 30.08.1944 Warszawa

aktorka,reżyser;

Właściwie Maria Przybyłko - Potocka 

Wieloletni partnerka Arnolda Szyfmana twórcy i wieloetniego dyrektora Teatru Polskiego w Warszawie.

Była córką Wincentego, urzędnika Sądu Pokoju, i Anieli z Kobyleckich. Gry aktorskiej uczyła się u I. Tatarkiewicza, przypuszczalnie spokrewnionego z jej matką. W 1892-93 uczęszczała do Klasy Dykcji i Deklamacji przy Warsz. Tow. Muzycznym. Po raz pierwszy publicznie wystąpiła w czerwcu 1893. Zaczynała od ról naiwnych i amantek. W początkach kariery grywała w teatrach Łodzi (m.in. u M. Wołowskiego), Poznania i Warszawy (m.in. u L. Dobrzańskiego). Później (od 23 IX 1897) przez pięć sezonów w teatrze krakowskim (m.in. w roli Rózi w Walce motyli). Od 1902 ponownie w Warszawie, gdzie została zaangażowana do WTR. We wrześniu 1906 wyjechała do Zakopanego. Od poł. grudnia 1906 występowała w krakowskich teatrach Figliki i w Miejskim. W 1908 powróciła do Warszawy, gdzie mieszkała już do końca życia. Od jesieni zaangażowana powtórnie do WTR, gdzie pracowała przez cztery sezony.

W 1912 wstąpiła do zespołu Teatru Polskiego A Szyfmana. Z zespołem tym związana była do wybuchu II wojny światowej (z przerwą w sez. 1917/18). Do 1939 z TP odbyła liczne tournée po kraju i zagranicy, m.in. odwiedziła Kijów, Paryż, Berlin, Wiedeń.

Prowadziła również własne zespoły (od X 1907), z którymi w ciągu kolejnych lat odwiedziła Warszawę, Łódź, Częstochowę, Włocławek, Kielce, Sosnowiec, Płock, Kraków, Wilno a także Kowno, Rygę, Petersburg, Moskwę, Odessę, Kijów, Mińsk oraz mniejsze miasta rosyjskie. Występowała gościnnie w teatrach krajowych, m.in. w Lublinie (1903, 1923), Sosnowcu (1905, 1924), Krakowie (1920, 1925, 1930, 1937), Łodzi (1923), Radomiu i Kielcach (1924) i we Lwowie (1908, 1926), oraz zagranicznych, m.in. w Narodnim divadle w Pradze (III 1928). W teatrach Polskim i Małym w Warszawie także reżyserowała, m.in. Dom kobiet, Asmodeusza.

Kilkakrotnie występowała w Kaliszu. Po raz pierwszy z własną trupą w Teatrze Miejskim jako Amalia Tichard w Oj, mężczyźni, mężczyźni K. Zalewskiego (31 III 1908) i jako Elka w Mężczyźnie G. Zapolskiej (1 IV 1908). O występie pisano: "Żałować tylko należało, że p. Przybyłko-Potocka przyjechała do Kalisza przeziębiona i chora, dzięki czemu nie była w stanie [...] utrzymać jednakowej tonacji głosu. [...] Publiczności nie było wiele". W 1910 dała w TM dwa przedstawienia z nieustalonym zespołem, występując w Żabusi G. Zapolskiej (15 V) i Wianku mirtowym J. Żuławskiego (16 V). Ponownie z własnym towarzystwem 13-14 III 1912 w Straceńcach T. Konczyńskiego i Wyzwaniu B. Gorczyńskiego. Po raz ostatni w Kaliszu 29 V 1930 z aktorami warszawskiego Teatru Polskiego w Domu kobiet Z. Nałkowskiej.

Należała do grona czołowych aktorek polskich swojego pokolenia. Występowała w dość rozległym repertuarze, choć ze względu na warunki głosowe najchętniej obsadzano ją w sztukach współczesnych. Najlepsze role stworzyła w warszawskim Teatrze Polskim pod dyr. A. Szyfmana. Niezapomniana jako Aniela (Śluby panieńskie), Zuzia (Rozbitki), Karolina (Oj, młody, młody), Helena (Pan Jowialski), Miranda (Burza), Zosia (Dziady), Bronka (Śnieg), Maria (W małym domku), Maria (Lekkomyślna siostra), Sonka (Odwieczna baśń), Nora (Nora), Hanka (Moralność pani Dulskiej), Młoda (Klątwa), Jewdocha (Sędziowie). W 1926 jako Małgorzata Gauthier (Dama kameliowa) zakończyła występy w rolach amantek. Wraz z upływem lat grała kobiety starsze, często tworząc wybitne kreacje, m.in. Teresę w Nadziei, George Sand w Lecie w Nohant, Elizę w Pygmalionie Katarzynę w Madame Sans-Gene, Joannę w Domu kobiet, Helenę Topolską w Lekkomyślnej siostrze, Elżbietę w Elżbiecie, królowej Anglii, Lubę w Wiśniowym sadzie, Marcelinę w Asmodeuszu. Jej ostatnią rolą była Lady Bracknell w Bracie marnotrawnym. Do jej ulubionych partnerów scenicznych należeli K. Junosza-Stępowski, J. Węgrzyn, A. Zelwerowicz i J. Osterwa.

Pisano o niej: "Ma wdzięk naturalny, humor trochę rzewny, zawsze pewną dobroć i jakby trwożliwość w ruchach i głosie. Rodzaj jej głosu ma w jej grze i w jej powodzeniach znaczny udział. Wibruje przyjemnie, metalicznie, niekiedy zamienia się w jakieś jakby mruczenie lub wybucha gardłowo" (K. Irzykowski). "Miała nieskazitelne maniery, była pięknie ubrana, spokojna, opanowana, wyglądała na arystokratkę. [...] Na scenie wydawała się bardzo duża, wyniosła, oczy miała jasne, matową, szczupłą twarz, ciemne włosy" (J. Lubicz-Lisowski)

Podczas II wojny światowej mieszkała na warszawskim Mokotowie. Ciężko ranna w bombardowaniu lotniczym 30 VIII 1944, zmarła po kilku godzinach w warszawskim szpitalu wojskowym. Pochowana w grobie powstańczym na ul. Odyńca. Po wojnie jej zwłoki ekshumowano i 29 X 1946 złożono w Alei Zasłużonych na Powązkach.

Zamężna ze znanym krytykiem teatralnym, Antonim Potockim, którego poślubiła 17 VI 1900 w Krakowie. Odtąd na afiszach używała podwójnego nazwiska. Z tego związku miała córkę Łucję. Małżeństwo było jednak nietrwałe, a Potocki wkrótce wyjechał na stałe do Paryża. Od 1907 związana z młodszym o 9 lat reżyserem i dyr. teatru, A. Szyfmanem (1882-1967), który wbrew powszechnie przyjętej pogłosce (m.in. notka w Enciclopedia delIo Spettacolo), nigdy nie był jej mężem, choć publicznie nazywał ją żoną.

Bibliografia: Gordon-Smith M., W labiryncie teatru Arnolda Szyfmana, Warszawa 1991; Grzymała-Siedlecki A., Świat aktorski moich czasów, Warszawa 1973; Kaszyński S., Teatralia kaliskie, Łódź 1972; Kozłowska I., Teatr w Kaliszu w okresie II Rzeczypospolitej, Kalisz 2005; Lubicz-Lisowski J., Wspomnienia starego aktora, Katowice 1988; Słonimski A. Gwałt na Melpomenie, Warszawa 1982; Słownik biograficzny teatru polskiego, Warszawa 1973;

Źródło: Słownik Biograficzny Wielkopolski południowo-wschodniej. Ziemia kaliska, tom 3

Autor noty biograficznej: Andrzej Androchowicz